Ελεύθερνα, ανάσα μέγιστου πολιτισμού Ευρήματα, αρχαιολογικός χώρος, νέο μουσείο

Μαριλένα Αστραπέλλου / Επιμέλεια για το Ελλάς Διόραμα: Δώρα Βολιώτη

Περίληψη: Στην Ελεύθερνα, Ρεθύμνου Κρήτης, ανοίγει το πρώτο μουσείο αρχαιολογικού χώρου στην Κρήτη και τέταρτο στην Ελλάδα (μετά από εκείνα της Βεργίνας, της Ολυμπίας και των Δελφών).
Η τεράστια αξία των ευρημάτων που επαληθεύουν και την Ιλιάδα αποτελεί ανάσα μέγιστου πολιτισμού για τη δοκιμαζόμενη χώρα μας.

***

Ένα τσαμπί σταφύλι στην Ελεύθερνα

Το νέο μουσείο και ο αρχαιολογικός χώρος στο Ρέθυμνο μας οδηγούν σε ένα συναρπαστικό ταξίδι με εκπληκτικά ευρήματα που φωτίζουν ακόμη και τα λεγόμενα «σκοτεινά χρόνια»

Ένα τσαμπί σταφύλι ηλικίας 2.730 ετών και Wifi για όλους. Το Μουσείο της Αρχαίας Ελεύθερνας, που πρόκειται να εγκαινιαστεί στις 19 Ιουνίου παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας, Προκόπη Παυλόπουλου, προβάλλει το παρελθόν αξιοποιώντας με τον καλύτερο τρόπο τις δυνατότητες του παρόντος σε κάθε πιθαμή των περίπου 2.000 τ.μ. του. Βρίσκεται στην καρδιά της Κρήτης, κοντά στο Ρέθυμνο και ανάμεσα στα χωριά Ελεύθερνα και Αρχαία Ελεύθερνα, σε υψόμετρο 380 μέτρων. Και είναι προφανές από τη στιγμή που το αντικρίζεις πλαισιωμένο από κατάφυτους λόφους ότι έχει γίνει με «ψυχή», καθώς μοιάζει τέλειο και στην παραμικρή λεπτομέρεια. Μια ομάδα δημοσιογράφων είχαμε την τύχη να μας ξεναγήσει ο Νίκος Χρ. Σταμπολίδης σε αυτό το πρώτο μουσείο αρχαιολογικού χώρου στην Κρήτη και τέταρτο στην Ελλάδα (μετά από εκείνα της Βεργίνας, της Ολυμπίας και των Δελφών) λίγες ημέρες προτού ανοίξει επισήμως τις πύλες του. Και ήταν μεγάλη τύχη όχι μόνο γιατί ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Κρήτης ανασκάπτει την περιοχή εδώ και 30 χρόνια, οπότε είναι ο καθ' ύλην αρμόδιος να μας μυήσει στα εκπληκτικά ευρήματα της αρχαίας πόλης της Ελεύθερνας, η οποία δεν έπαψε να κατοικείται από το 3000 π.Χ. ως τον 14ο μ.Χ., αλλά και επειδή βρεθήκαμε και στη νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας από όπου προέρχονται πολλά από τα ευρήματα του Μουσείου, εκεί όπου φωτίστηκαν τα λεγόμενα «σκοτεινά χρόνια» (9ος-6ος αι. π.Χ.) των ομηρικών επών, μια εποχή ακμής για την πόλη. Για παράδειγμα, το τελετουργικό των ταφικών καύσεων, όπως εκείνη του Πατρόκλου όπως παρουσιάζεται στην Ιλιάδα, με αυτόν τον δεινότατο αφηγητή ο οποίος ξέρει πώς να συναρπάζει το κοινό του με γνώσεις που δεν περιορίζονται μόνο στο γνωστικό αντικείμενό του.

Το αρχαιολογικό πάρκο

Η ξενάγησή μας περιελάμβανε μια βόλτα στο αρχαιολογικό πάρκο που κυκλώνει το μουσείο, όπως στον Κατσίβελο με τις βενετσιάνικες ελιές, όμοιες με ανθρωπόμορφα φυτά, όπου η ανασκαφή ωστόσο είναι κλειστή στο κοινό. Τα ευρήματα εδώ έχουν φέρει στο φως την ελληνιστική, ρωμαϊκή και πρωτοβυζαντινή φάση της Ελεύθερνας, της πόλης που πήρε το όνομά της από τον Κουρήτη Ελευθήρα, και από μακριά είδαμε την τρίκλιτη Βασιλική του 5ου μ.Χ. αιώνα στο κέντρο της, αφιερωμένη στον Αρχάγγελο Μιχαήλ. Συνεχίσαμε στη Νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας με το εντυπωσιακό στέγαστρο «για να προστατεύει τα οστά των προγόνων, όπως οι Κουρήτες άσπιζαν τον Δία με τις χάλκινες ασπίδες τους», στην άλλη άκρη του πετάλου που σχηματίζουν οι δύο αρχαιολογικοί χώροι με την Ακρόπολη ανάμεσά τους στο κέντρο ενός λόφου, αφορμή για έναν περίπατο μέσα στην υπέροχη φύση. Εδώ ξεκίνησε η ανασκαφή το 1985 χάρη σε μια «ύποπτη» ένδειξη που τράβηξε την προσοχή του Νίκου Σταμπολίδη. Η μαυριδερή όψη της επιφάνειας έγινε η αφορμή για να έρθουν στο φως οι πυρές, όπως εκείνη του πρίγκιπα-πολεμιστή που έχει κάνει διάσημη την αρχαία πόλη ήδη από το 1990 αλλά και οι πιθοταφές, όπως εκείνη των τεσσάρων «αριστοκρατισσών-ιερειών» ηλικίας 13,5, 16, 28 και 72 ετών.

Οι νεκροί μεταφέρθηκαν στο Μουσείο, μάλιστα στα σύγχρονα και ευρύχωρα εργαστήρια συντήρησης στο υπόγειο του μουσείου - με τις 16 κάμερες ασφαλείας παρακαλώ - είδαμε και έναν σκελετό σε γύψο μαζί με το χώμα που τον σκέπαζε. Στον αρχαιολογικό χώρο παρέμεινε ο σκελετός ενός σκύλου ο οποίος μάλλον πέθανε από θλίψη δίπλα στην ταφή του αφεντικού του. Το όνειρο του Νίκου Σταμπολίδη είναι να μεταφερθούν ξανά όλα τα οστά σε μια ειδική κατασκευή στη Νεκρόπολη προκειμένου «να αναπαυθούν οι νεκροί» ο αιώνιος ύπνος των οποίων «ταράχτηκε» από την ανασκαφή.

Όπως συμβαίνει και με το μουσείο, έτσι και στους αρχαιολογικούς χώρους τίποτε δεν έχει αφεθεί στην τύχη. Από τα μακρόστενα καθίσματα αρμολογημένα από πέτρες που αφαιρέθηκαν στη διάρκεια της ανασκαφής, «τίποτα δεν πάει χαμένο, αν έχω κάνει λάθος κάποιος μπορεί να τις αξιοποιήσει στο μέλλον» τόνισε ο κ. Σταμπολίδης, ως την πρόβλεψη για ΑμΕΑ, τις επεξηγηματικές πινακίδες στον χώρο της ανασκαφής, τους κάδους σκουπιδιών, την υπόγεια καλωδίωση από τη ΔΕΗ για την καλαίσθητη ηλεκτροδότηση του χώρου και τις δεξαμενές νερού, χωρητικότητας είκοσι τόνων, για την πυροπροστασία της περιοχής.

Διάλογος με το λίκνο του Δία

Ο περιβάλλων χώρος του Μουσείου είναι φυτεμένος με δέντρα, φυτά και αρωματικά βότανα (λεβάντα, μέντα, δάφνη, φασκόμηλο, φλισκούνι), χαρακτηριστικά της κρητικής χλωρίδας από την αρχαιότητα ως σήμερα. Είναι χαρακτηριστικό της έμφασης που έχει δοθεί στη λεπτομέρεια ότι μικρές ταμπέλες θα επεξηγούν τη μυθολογική προέλευση των φυτών, το γαρίφαλο ή δίανθος είναι φέρ' ειπείν ο ανθός του Δία. Το ίδιο το Μουσείο είναι ένα άκρως λιτό κτίριο το οποίο ωστόσο ξεχωρίζει χάρη σε μια αρχιτεκτονική του λεπτομέρεια. Με το που μπαίνεις στην είσοδό του αντικρίζεις τον Ψηλορείτη μέσα από μια τζαμαρία. Η χάλκινη ασπίδα που προστάτευε τα καμένα οστά νεκρού πολεμιστή, ένα από τα σημαντικότερα αντικείμενα της ανασκαφής, εκτίθεται σε μια προθήκη και ανοίγει διάλογο με το λίκνο του Δία, εκεί όπου βρέθηκαν παρόμοια ευρήματα. Δίπλα της, ένα σύγχρονο αντίγραφό της φιλοτεχνημένο με τα ίδια εργαλεία που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι τεχνίτες, αναπαριστά την αρχική της κατάσταση και είναι στη διάθεση των επισκεπτών με προβλήματα όρασης για να «αναγνωστεί» μέσα από την ψηλάφηση.

Στη συνέχεια το Μουσείο διαρθρώνεται σε τρεις ευρύχωρες αίθουσες. Στην πρώτη και μεγαλύτερη παρουσιάζονται ευρήματα από όλες τις ιστορικές περιόδους που έχει φέρει στο φως η ανασκαφή, από τα προϊστορικά ως τα βυζαντινά χρόνια. Από τη νεολιθική εποχή, στα μινωικά αγγεία «ανθοφορίας» και την ύστερη εποχή του χαλκού, στα γεωμετρικά και αρχαϊκά χρόνια που συνδέονται κυρίως με την ανασκαφή της Νεκρόπολης. Αδύνατον να μην προσέξεις το γεωμετρικό αγγείο με το χταπόδι, έτσι όπως περιστρέφεται μέσα στην προθήκη του για να φαίνεται πώς «το σκότωσαν», του άνοιξαν δηλαδή μια τρύπα για να μπει στην πιθοταφή των πριγκιπισσών και το πήλινο άγαλμα Αφροδίτης, με τη μαρμάρινη μήτρα του κεφαλιού από την οποία φιλοτεχνήθηκε στα ρωμαϊκά χρόνια ή την εντυπωσιακή σιδερένια κουτάλα-κρεάγρα (καταλήγει σε πιρούνα) για το πιλάφι και το παλαιοχριστιανικό «stand» (λυχνοστάτης). Εκτός από τα ευρήματα, εντυπωσιάζει βεβαίως και ο τρόπος έκθεσής τους. Όπως, για παράδειγμα, η προθήκη όπου προβάλλεται το google earth για να δείχνει στον επισκέπτη τις «οδύσσειες» των αντικειμένων που είχαν παραχθεί εντός ή εκτός Κρήτης, ή η ψηφιακή εφαρμογή που δείχνει πώς το σήμα του μουσείου, το κόσμημα της χρυσής μέλισσας θεάς που κρατά τα στήθη της - καθώς εκείνη έθρεψε τον Δία - όταν το γυρίσεις ανάποδα γίνεται ένα λίλιουμ.

Το μνημείο των πολεμιστών

Η δεύτερη αίθουσα είναι αφιερωμένη στη θρησκευτική ζωή και τη λατρευτική ζωή στην Ελεύθερνα. Ανάμεσα σε γλυπτά και χριστογράμματα (χρησιμοποιούνταν για την ανάρτηση φωτιστικού σκεύους) ξεχωρίζει η ψηφιακή αναπαράσταση του μνημείου των πολεμιστών, του ηρώου-ιερού στη Νεκρόπολη. Μέσα από την προβολή βλέπει κανείς πώς χτίστηκε αυτό το μνημείο, ένα από τα πρώτα του «αγνώστου» στρατιώτη στην παγκόσμια ιστορία, καθώς η εικόνα αντιπαραβάλλεται με τα αρχιτεκτονικά μέλη που βρέθηκαν στην ανασκαφή και κάθε φορά που γίνεται αναφορά σε αυτό στην οθόνη, ένα κόκκινο χρώμα αποτυπώνεται στιγμιαία στο αντίστοιχο μέλος-εύρημα. Στην ίδια αίθουσα εκτίθεται η Κόρη της Ελεύθερνας (περ. 650 π.Χ.) και «αδερφή» της διάσημης Κόρης του Ωσέρ που βρίσκεται στο Λούβρο, ενώ προβάλλεται και ένα μικρό φιλμ για την ιστορία τους, όπως σε κάθε αίθουσα εξάλλου ανάλογα με το περιεχόμενο των αντικειμένων στις προθήκες της.

Η τρίτη αίθουσα είναι αφιερωμένη στην παρουσίαση των ευρημάτων της Νεκρόπολης της Ορθής Πέτρας. Από το ταφικό κτίριο με τις τέσσερις «αριστοκράτισσες-ιέρειες», ή τον θαλαμοειδή τάφο των πολεμιστών, όπου εκτός από αγγεία, όπλα και εργαλεία παρατίθενται και δείγματα της ομηρικής δαίτας (δίαιτας), όπως το προαναφερθέν αποτεφρωμένο σταφύλι. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί η ταφική πυρά με τον δειροτομηθέντα νεκρό, κατά πάσα πιθανότητα έναν αιχμάλωτο που εκτελέστηκε για αντίποινα, όπως είχαν σφαγιαστεί οι Τρώες από τον Αχιλλέα μπροστά στην πυρά του Πατρόκλου σύμφωνα με την περιγραφή στη ραψωδία ψ της Ιλιάδας.

Πώς υλοποιήθηκε το όραμα

Αυτό το φιλόδοξο άλλα τόσο κομψό πρότζεκτ μπόρεσε να πραγματοποιηθεί χάρη στην πολυετή συνεργασία του υπουργείου Πολιτισμού με το Πανεπιστήμιο Κρήτης, οι οποίοι είναι και φορείς λειτουργίας του. «Μια τέτοιου είδους συνεργασία αποτελεί πρωτοπορία» έλεγε η γενική διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ΥΠΠΟΑ, Ελένη Κόρκα, στη συνέντευξη Τύπου που είχε δοθεί στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, αν και τελικά «είναι καρπός του οράματος ενός ανθρώπου, του καθηγητή Νίκου Σταμπολίδη». Η σύλληψη και η εκτέλεση του έργου ανήκουν στο Πανεπιστήμιο Κρήτης που έχει την ευθύνη για την ερευνητική δραστηριότητα, όχι μόνο της ανασκαφής, αλλά και για τα εκπαιδευτικά προγράμματα που θα λαμβάνουν χώρο στο Ερευνητικό Κέντρο και Κέντρο Μελέτης στη νότια πτέρυγα του μουσείου. Όσον αφορά το κόστος της υλοποίησης, ο κ. Σταμπολίδης απάντησε με έμφαση όταν ρωτήθηκε σχετικά: «Ο προϋπολογισμός ήταν 3.380.000 εκατ. ευρώ, ξόδεψα 2.555.482». Για την κατασκευή του Μουσείου που ξεκίνησε το 2012, αξιοποιήθηκε το ΕΣΠΑ 2007-2013 ενώ ιδιαίτερα καθοριστική υπήρξε η συμβολή των ιδιωτικών χορηγών, Ίδρυμα Ωνάση, Grecotel, Alpha Bank καθώς άλλων οργανισμών, φορέων και φυσικών προσώπων.

Πηγή: Το Βήμα, Πολιτισμός, Μαριλένα Αστραπέλλου http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=806887

Δευτέρα 20 Ιουνίου 2016

Ελεύθερνα, ανάσα μέγιστου πολιτισμού Ευρήματα, αρχαιολογικός χώρος, νέο μουσείο

Ν τ ο κ ο υ μ έ ν τ α / Α ρ χ ε ί ο

Τη γλώσσα μού έδωσαν ελληνική (Οδ. Ελύτης, -Άξιον Εστί)

Φόρμα επικοινωνίας

Τα καλύτερα Β ί ν τ ε ο

Τα μυστικά του Παρθενώνα –Ντοκιμαντέρ. Με την ευχή της ολικής αναστήλωσης!

Δ η μ ο φ ι λ ή ά ρ θ ρ α

Α ρ χ ε ί ο

Ε υ ρ ε τ ή ρ ι ο

Δευτέρα 20 Ιουνίου 2016

Ελεύθερνα, ανάσα μέγιστου πολιτισμού Ευρήματα, αρχαιολογικός χώρος, νέο μουσείο

Σχετικά Άρθρα

Ν τ ο κ ο υ μ έ ν τ α / Α ρ χ ε ί ο

Τη γλώσσα μού έδωσαν ελληνική (Οδ. Ελύτης, -Άξιον Εστί)

Φόρμα επικοινωνίας

Τα καλύτερα Β ί ν τ ε ο

Τα μυστικά του Παρθενώνα –Ντοκιμαντέρ. Με την ευχή της ολικής αναστήλωσης!

Δ η μ ο φ ι λ ή ά ρ θ ρ α

Α ρ χ ε ί ο

Ε υ ρ ε τ ή ρ ι ο